Bài thơ “Nói với em” của tác giả Nguyễn Đình Thi không chỉ là một tác phẩm nghệ thuật đặc sắc mà còn mang trong mình những triết lý sâu sắc về tình yêu, cuộc sống và con người. Với ngôn từ tinh tế và hình ảnh phong phú, bài thơ thể hiện tâm tư, tình cảm của một người nói với người yêu, khắc họa những suy tư về những điều giản dị nhưng đầy ý nghĩa.
Thông qua việc phân tích bài thơ, chúng ta sẽ khám phá những chiều sâu cảm xúc, những thông điệp ẩn dụ và cái nhìn nhân văn mà tác giả gửi gắm. Bài thơ không chỉ là tiếng nói của tình yêu mà còn là lời tâm sự chân thành về những giá trị sống, những khát khao và nhung nhớ của con người. Hãy cùng nhau tìm hiểu và cảm nhận vẻ đẹp của “Nói với em” để thấy được sức mạnh của ngôn ngữ và cảm xúc trong thơ ca.
Dàn ý phân tích bài thơ Nói với em
Mở bài
Tên bài thơ: Nói với em
Tác giả: Vũ Quần Phương
Vũ Quần Phương, sinh năm 1940 tại Nam Định, là một bác sĩ y khoa tài năng, đồng thời cũng là một nhà thơ, nhà phê bình văn học nổi tiếng. Ông đảm nhận vai trò trưởng ban biên tập văn học của NXB Văn học và là chủ tịch Hội đồng thơ Hội Nhà văn Việt Nam.
Với nhiều sáng tác xuất sắc về tình yêu cùng những chủ đề phong phú khác, ông cũng để lại dấu ấn trong lòng độc giả với những bài thơ trẻ em. Một số tác phẩm tiêu biểu của ông bao gồm Cỏ mùa xuân (1966), Hoa trong cây (1977) và Chỗ ấy sóng (2008). Bài thơ ‘Nói với em’ khơi gợi những kỷ niệm đẹp của tuổi thơ, nhấn mạnh việc chúng ta cần học cách lắng nghe, quan sát, và suy nghĩ, từ đó sống một cuộc đời đầy ý nghĩa, nhân ái và chung thủy.
Thân bài
Khám phá sâu sắc về nội dung và nghệ thuật của bài thơ.
– Nội dung
Luận điểm 1: Sự độc đáo trong chủ đề bài thơ
– Chủ đề và nhan đề
+ Bài thơ khai thác chủ đề tình yêu thiên nhiên và tình cảm gia đình. Nó nhắc nhở ta về tuổi thơ, cần học cách lắng nghe, nhìn ngắm, tư duy, tức là sống nhân ái, đẹp đẽ và trung thành. Chủ đề này hiện diện rõ nét qua nhan đề và nội dung các khổ thơ.
+ Nhan đề “Nói với em” giản dị nhưng chân thành, như một cuộc trò chuyện bình dị giữa thi nhân và các em nhỏ về tình yêu thương gia đình, tình yêu thiên nhiên và cuộc sống. Từ đó, nó thể hiện rõ chủ đề tổng thể của bài thơ.
– Khổ thơ đầu tiên: Nhắm mắt để cảm nhận vẻ đẹp của thiên nhiên.
+ Bài thơ mở đầu bằng câu “Nếu nhắm mắt” cùng với thời gian “trong vườn lộng gió”, tạo cơ hội để chúng ta khám phá thế giới tự nhiên. Khi ta ngưng bật một giác quan nào đó, các giác quan khác sẽ nâng cao khả năng nhận biết hơn bao giờ hết. “Nếu nhắm mắt…” có nghĩa là hãy yên lặng, trọn vẹn nghe và hình dung bằng trí óc – vì đôi mắt đã đóng lại.
+ Và khi như thế, âm thanh quanh ta sẽ vô cùng phong phú “sẽ được nghe nhiều tiếng chim hay”. Tuổi thơ luôn khao khát những điều tuyệt diệu mà thế giới tự nhiên mang lại, từ cỏ cây hoa lá đến tiếng hót của chim chóc quanh nhà.
+ Trong khu vườn yên tĩnh, có những chú chim nhỏ xinh chỉ xuất hiện trong những lúc bình yên. Chúng hót nhẹ, nhảy cành mà nếu nhắm mắt lại thì ta sẽ cảm nhận cả những âm thanh của những chú chim bé xíu như trái cau lích chích dưới tán lá, tiếng đôi cánh nhẹ nhàng phất lên phất xuống.
-> Những âm thanh ấy, nếu ta mở mắt và náo động, sẽ chẳng bao giờ thấy được. Tiếng chim ở đây không chỉ là âm vang của đời sống, mà còn là âm thanh lạc quan của thiên nhiên. Hãy thật yên lặng, dịu dàng mở rộng tâm hồn, em sẽ khám phá những điều kỳ thú từ thiên nhiên nơi góc vườn, đồng ruộng hay bờ sông. Những dòng thơ như gieo vào lòng trẻ thơ niềm mong mỏi hiểu biết, khám phá thế giới xung quanh với tất cả trái tim và tình yêu mãnh liệt.
– Khổ thơ thứ hai: Nhắm mắt để chợt tưởng về thế giới kỳ ảo qua lời bà.
+ Từ không gian mở của khu vườn, nhà thơ dẫn dắt chúng ta về một không gian gần gũi hơn, nơi “nghe bà kể chuyện”. Và khi ấy, “nếu nhắm mắt” thì điều gì đang chờ đợi?
+ Từ thực tại, cả một thế giới thần thoại lung linh sẽ được mở ra. Tại đó, các em sẽ không chỉ nghe thấy mà còn tận mắt chứng kiến – cái nhìn rực rỡ của tâm hồn trẻ thơ luôn tin tưởng vào cổ tích.
+ Thế giới ấy có những bà tiên với sức mạnh phi thường, luôn xuất hiện đúng lúc để cứu giúp người tốt và trừng trị kẻ xấu; có cô bé đi hài bảy dặm với phép màu để khám phá muôn màu; có cô Tấm hiền dịu, đại diện cho những đức tính cao đẹp…
-> Nếu biết “nhắm mắt nghe”, tuổi thơ sẽ đầy ắp hạnh phúc. Hình ảnh người bà và thế giới cổ tích sẽ sống mãi trong trái tim trẻ thơ, như hành trang tuyệt đẹp cho tương lai. Khổ thơ chạm đến tình yêu và sự trân trọng dành cho bà, những niềm tin trong sáng và ước vọng tinh khiết.
– Khổ thơ thứ ba: Nhắm mắt để suy ngẫm về công ơn cha mẹ.
+ “Nếu nhắm mắt nghĩ” có nghĩa là hãy chiêm nghiệm về cuộc sống, điều này kích thích không chỉ âm thanh và trí tưởng tượng mà còn chạm đến lý trí và trái tim. Có lẽ ở độ tuổi nhất định, các em mới cảm nhận được điều này.
+ Điều đầu tiên cần nghĩ tới chính là “Nghĩ về cha mẹ”, về công lao nuôi dưỡng, chăm sóc, và giáo dục vô cùng vất vả mà cha mẹ đã dành cho mình “Đã nuôi em khôn lớn từng ngày- Tay bồng bế sớm khuya vất vả.” “Công cha như núi Thái Sơn – Nghĩa mẹ như nước trong nguồn chảy ra”, sao lại không “nghĩ” về điều ấy? Nếu nhận thức được công ơn của cha mẹ, ta mới biết cách đền đáp, mới biết báo hiếu.
+ Câu thơ cuối chứa đựng bao ý nghĩa sâu sắc, thấm thía. Tính hàm ngôn ở đây rất rõ nét. Câu thơ cuối có thể diễn giải theo hai cách sau:
Cách hiểu thứ nhất, câu thơ tiếp tục mạch cảm xúc để nói về công lao của cha mẹ. Nó phản ánh sự vất vả, yêu thương và hy sinh của bậc sinh thành. Ai từng làm cha mẹ chắc chắn sẽ hiểu cảnh “Tay bồng bế sớm khuya vất vả…” – trong những đêm trắng thức canh giấc ngủ con, cha mẹ dù đã mệt mỏi đến mức ngáp ngủ, vẫn luôn lo lắng cho giấc ngủ của con, nên “Nhắm mắt rồi lại mở ra ngay.”
Nếu hiểu theo cách này, câu thơ càng khiến ta thêm thấm thía về tình cảm và công ơn trời biển của cha mẹ.
Cách hiểu thứ hai, câu thơ là lời nhắn nhủ đến “em” về việc yêu thương, kính trọng cha mẹ thông qua hành động cụ thể hàng ngày. Khi nghĩ về cha mẹ, nhân vật trữ tình “nhắm mắt rồi lại mở ra ngay” để cảm nhận và hiểu tâm trạng khó khăn mà cha mẹ phải trải qua khi nuôi nấng các con. Và mở mắt ra để nhận thức bổn phận của bản thân đối với cha mẹ. Công lao của bố mẹ chỉ cần ta “nhắm mắt nghĩ” một chút thôi cũng đủ dâng trào lòng biết ơn. Tác giả đã phải dùng hành động mạnh mẽ như vậy để khơi dậy cảm xúc, làm cho ta thêm phần trân trọng. Nếu hiểu theo cách này, bài thơ càng trở nên sâu sắc và ý nghĩa hơn.
-> Dù giải thích theo cách nào, khổ thơ luôn nhắc nhớ về tình cảm gia đình thiêng liêng, công ơn to lớn của bậc sinh thành và trách nhiệm của người con. Tác giả muốn nhấn mạnh rằng tuổi thơ chúng ta cần học cách nghe, nhìn và suy nghĩ, nghĩa là sống đẹp, yêu thương, và giữ gìn đạo lý làm người.
Luận điểm 2: Đặc sắc về hình thức nghệ thuật của bài thơ
– Bài thơ được viết theo thể thất ngôn với mỗi câu gồm bảy chữ, chia thành ba khổ, mỗi khổ có bốn câu.
– Bố cục bài thơ rất chặt chẽ, theo dòng cảm xúc từ việc lắng nghe cuộc sống đến hồi tưởng về thế giới thần tiên qua lời bà, rồi kết thúc bằng những suy nghĩ sâu sắc về công ơn cha mẹ.
– Vần thơ được kết cấu vần chân, với cách gieo vần ở các câu 2-4 trong mỗi khổ, cụ thể như “hay- bay”; “tiên- hiền”; “Ngày- ngay”.
– Nhịp điệu của bài thơ thường ngắt 4/3 – nhịp phổ biến trong thơ thất ngôn.
– Ngôn ngữ và hình ảnh rất gần gũi, giản dị, rực rỡ, dạt dào sức gợi, như chim sâu, chim chìa vôi, bà kể chuyện, tay bế tay bồng…
– Các biện pháp tu từ được sử dụng hiệu quả, bao gồm:
+ Điệp ngữ: Mỗi khổ bắt đầu đều với cụm từ giả định “Nếu nhắm mắt…sẽ được…”, riêng khổ cuối có chút biến tấu với “đã”. Tác dụng của ba từ “Nếu nhắm mắt…” được lặp lại đã nhẹ nhàng nhắc nhở các em thơ gần xa hãy nhắm tưởng để lắng nghe âm thanh thiên nhiên và cuộc sống. Nhắm mắt để ghi nhớ về thế giới thần kỳ, mà sống mãi trong hồn trẻ thơ, như hành trang quý báu cho mỗi bước đi trong đời. Nhắm mắt để suy ngẫm về công ơn của cha mẹ để từ đó biết đường đền đáp, phụng sự…
+ Liệt kê: Tiếng lích chích của chim sâu trong lá, chim chìa vôi vừa hót vừa bay; những bà tiên, chú bé đi hài bảy dặm, quả thị thơm, cô Tấm… Là những điều diệu kỳ trong cuộc sống thực tiễn mà nếu nhắm mắt tĩnh tâm, ta sẽ đón nhận mọi điều tươi đẹp.
+ Ẩn dụ: Nhắm mắt là khoác lên cảm xúc bình lặng, hiểu biết cuộc đời bằng tâm hồn; mở mắt tức là nhận thức, đánh giá bằng trí tuệ.
Kết bài
Bài thơ “Nói với em” là một tác phẩm tuyệt vời, kết hợp hoàn hảo giữa nội dung và nghệ thuật. Với những nét đặc sắc của thể thơ bảy chữ, bài thơ nhắc nhở rằng cuộc sống tràn đầy điều kỳ diệu, nhưng tình yêu thương từ cha mẹ vẫn là điều quý giá nhất.
Giống như tiếng chim trong không gian tĩnh lặng, hay hình ảnh bà tiên, cô Tấm trong những câu chuyện cổ tích, những vần thơ êm ái ấy gửi gắm thông điệp sâu sắc: đừng bao giờ quên công ơn của Mẹ, của Cha.
Viết bài văn phân tích bài thơ Nói với em
“Hãy thì thầm với em” là một tác phẩm thơ mộc mạc nhưng đầy mơ mộng thể hiện tình cảm nồng ấm của nhà thơ Vũ Quần Phương dành cho nhân vật “em”. Những câu thơ tuy giản dị nhưng thấm đẫm ý nghĩa, như một bức tranh gần gũi, dễ dàng chạm đến tâm hồn người đọc mà tác giả muốn gửi gắm. Bài thơ truyền tải thông điệp sâu sắc về giá trị của những điều giản đơn quanh ta, cùng lòng biết ơn và tình yêu thương dành cho những người quan trọng trong cuộc sống.
Bài thơ được chia thành ba đoạn, mỗi phần đều khởi đầu bằng một giả định “nếu nhắm mắt”, khéo léo dẫn dắt người đọc khám phá ba trải nghiệm khác nhau: vẻ đẹp huyền diệu của thiên nhiên, không gian cổ tích lung linh và tình cảm gia đình thiêng liêng.
Nếu nhắm mắt trong vườn lộng gió,
Sẽ được nghe thấy tiếng chim hay,
Tiếng lích chích chim sâu trong lá,
Con chìa vôi vừa hót vừa bay.
Trong khổ thơ này, tác giả đưa người đọc vào một không gian yên tĩnh của tâm hồn khi nhắm mắt. Đó là lúc chúng ta cảm nhận được từng âm thanh, cảm giác và mùi hương một cách rõ ràng nhất. Khi nhắm mắt giữa khu vườn đầy gió, ta lắng nghe tiếng chim hót ríu rít.
Tác giả thậm chí còn phân biệt được giọng hót của từng loài chim, từ tiếng chích chòe lích chích đến âm điệu của gió hòa cùng, tạo nên một bản giao hưởng tuyệt diệu của thiên nhiên. Những giai điệu vui tươi và hình ảnh gần gũi ấy đã luôn đồng hành cùng tuổi thơ mỗi người. Quả thật, Vũ Quần Phương mang đến sự tinh tế khi miêu tả những khoảnh khắc sống động như vậy.
Nếu nhắm mắt nghe bà kể chuyện,
Sẽ được nhìn thấy các bà tiên,
Thấy chú bé đi hài bảy dặm,
Quả thị thơm, cô Tấm rất hiền.
Đoạn thơ đầu tiên mở ra vẻ đẹp huyền diệu của thiên nhiên, còn trong đoạn thứ hai, tác giả dẫn dắt chúng ta vào một miền cổ tích lung linh. Ai trong số chúng ta mà không từng gắn bó tuổi thơ với những câu chuyện bà kể, những đêm hè mát rượi, khi tiếng ru êm dịu đưa chúng ta vào giấc ngủ thanh bình?
Khi nhắm mắt lại và lắng nghe giọng kể của bà, tâm trí ta như vẽ nên hình ảnh cô tiên xinh đẹp, cậu bé nhỏ bé đi hài bảy dặm, trái thị vàng ngọt ngào hay cô Tấm hiền hậu. Những hình ảnh này sâu sắc, quen thuộc trong kho tàng văn hóa dân gian Việt Nam, mang đến cho ta một cảm giác thật gần gũi và ấm áp.
Nếu nhắm mắt nghĩ về cha mẹ,
Đã nuôi em khôn lớn từng ngày,
Tay bồng bế, sớm khuya vất vả,
Mắt nhắm rồi, lại mở ra ngay.
Khổ thơ cuối là khúc tráng ca ngập tràn ý nghĩa, tôn vinh tình cảm gia đình thiêng liêng mà tác giả luôn mong muốn gửi gắm. Trong hai khổ thơ trước, nhân vật “em” khẽ nhắm mắt để hòa mình vào thế giới diệu kỳ của những câu chuyện và sự tò mò vô biên, thì đến đây, khi nhắm mắt lại, bao kỷ niệm về mẹ cha vất vả suốt đêm ngày lại ùa về. Hình ảnh người cha mẹ tần tảo bồng bế nuôi nấng em lớn lên từ những tháng ngày đầu đời ấy như một bản hùng ca về tình yêu thương và hy sinh.
Những khoảnh khắc quý giá này không chỉ lưu giữ trong ký ức, mà thẩm thấu vào tâm hồn, khiến trái tim mỗi đứa con luôn ấm áp. Tình yêu thương gia đình không chỉ sống động khi ta nhắm mắt mộng mơ, mà còn nhảy múa quanh ta từng giây phút khi mở ra đôi mắt, từ tuổi thơ cho đến khi trưởng thành, đó là những dấu ấn không thể phai mờ. Khổ thơ cũng chính là thông điệp của tác giả gửi tới mọi người về lòng biết ơn đối với cha mẹ, về giá trị cao quý của hạnh phúc gia đình.
Thông qua việc sử dụng những hình ảnh thơ đầy sức sống và gần gũi, kết hợp các biện pháp tu từ khéo léo, Vũ Quần Phương đã thành công trong việc truyền tải những thông điệp sâu sắc, nhắc nhở chúng ta trân trọng những điều giản dị xung quanh và vị trí đặc biệt của tình cảm gia đình trong cuộc sống.
